TOTAL KALÇA PROTEZİ NEDİR?
Çeşitli sebeplerle bozulmuş olan kalça ekleminin yapay, yüksek teknoloji ürünü bir eklemle restore edilmesi işlemine Total Kalça Protezi denir.
Ağrılı bir kalça eklemi hastanın günlük yaşam aktivitelerini kısıtlamanın yanı sıra sosyal ve psikolojik olarak da hayatını olumsuz olarak etkiler. Önceleri sadece merdiven inip çıkma ve uzun yürüyüşlerden sonra kalçaya yerleşen sinsi ağrılar şeklinde başlayan rahatsızlıklar, zamanla ağrısız yürüme mesafesini iyice azaltarak, oturup kalkma sırasında bile hastanın yakınmaları ortaya çıkar. Böylece ilerleyen hastalık kişinin kendi kendine çorabını bile giyebilmesini olanaksız kılar ve onu neredeyse yataktan çıkamaz hale getirir.
Ağrı, aksama, hareket kısıtlanması, bacakta kısalma ve dışarıya doğru dönme gibi bulguların öne çıktığı bu tür kalçalarda; kaygan ve pürüzsüz bir kıkırdakla kaplı eklem yüzeyinin bozulduğu, kemiğin deforme olduğu, yeni oluşan kemik çıkıntıların eklemi çevreleyerek sardığını görülür.
Kalça protezi iki ana kısımdan oluşmaktadır. Leğen kemiğinin içerisine yerleştirilen bir yuva (asetabuler kısım) ve bununla eklem yapacak olan ve bacak kemiğinin içerisine yerleştirilecek olan baş (femoral) kısım.
Çelik, titanyum veya benzeri alaşımlardan yapılan protezin bu iki kısmı ameliyat sırasında temizlenerek hazır hale getirilen kemiklerin içerisine yerleştirilir. Söz konusu malzemelerin kemik tarafından sıkı bir şekilde tutulması başarılı bir sonuç için çok önemlidir.
Günümüzde bunu sağlamak için iki değişik yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi, “kemik çimentosu” olarak adlandırılan bir dolgu maddesinin yardımıyla bu sıkı tutunumun sağlanmasıdır. Diğer yöntem ise; özellikle malzeme ve mühendislik bilimlerinin gelişmesine parelel olarak son senelerde biraz daha ön plana çıkan çimentosuz tipte tutunan protezlerdir.
Burada, protez yüzeyleri değişik teknıklerle pürüzlü hale getirilmekte ya da kemiğin proteze yapışmasını sağlayacak özel maddelerle kaplanmaktadır. Böylece protez herhangi bir dolgu maddesi kullanılmaksızın doğrudan kemiğe bağlanabilmektedir. Bu şekilde hazırlanan kemiğe yerleştirilen protezlerin arasına eklem mekanizmasını çalıştıracak başka maddeler yerleştirilir. ileri derecede sert ve dayanıklı özel plastikler (polietilen), kırılganlığı ortadan kaldırılmış ve kayganlığı artırılmış seramikler ve hatta bazen aynı özelliklere sahip metal yüzeyler eklem fonksiyonunun sağlanması için kullanılır.
Total Kalça Protezi ameliyatı uygun şartlar yerine getirilmediği taktirde hastaların sorunlar yaşamasına sebep olacak bir girişimdir. Özellikle ameliyathanelerin son derece temiz ve steril olduğu hastaneler, ortopedi dışında başka ameliyatların yapılmadığı özel ameliyathaneler ve uygulama üzerinde deneyimli cerrahların seçimi ile sorunlar mutlaka minimuma indirilir. Sıradan bir tedavi yöntemi olmayan kalça protezinin sıradan ameliyathanelerde yapılması uygun değildir.
Kalça Protezinin amacı nedir?
Kalça protez ameliyatlarının amacı hastanın ağrısız ve hareketli bir ekleme sahip olması ve günlük yaşam kalitesinin en üst seviyede olmasını sağlamaktır.
Kalça Protezi Kimlere Yapılır?
Kalçalarınde ağrı ve şekil bozukluğu olan, istirahat, ilaçlar, fizik tedavi yöntemleri uygulanmasına rağmen kalça ağrıları geçmeyen gibi günlük yaşam aktiviteleri ileri derecede kısıtlanmış ve radyografide eklem kıkırdağında ileri derecede harabiyet olan hastalara total kalça protezi uygulanır. Hastanın 60 yaş üstünde olması tercih edilir. Romatoid artrit gibi bazı romatolojik hastalıklarda, kalça avasküler nekrozu, çocukluk çağında Perthes gibi hastalıklar geçiren, farklı hastalıklar sebebi ile, bazı ilaçların kullanımı sebebi ile ve kalça çevresinde kırık geçiren ve bu sebeple erken dönemde artroz gelişen hastalarda daha erken yaşlarda protez ameliyatı yapılabilir.
Hangi Hastalıklarda Kalça Protezi Gerekir?
Çok çeşitli nedenlerle kalça ekleminde dejenerasyon (kireçlenme) oluşmaktadır. Kalça ekleminde gelişen kireçlenmelere Coxartroz (Kalça kireçlenmesi) denilir. Avasküler nekroz, Doğuştan kalça çıkığı veya kalça gelişim geriliği, romatolojik hastalıklar, enfeksiyon hastalıkları, geçirilmiş kalça kırıkları, travmatik kıkırdak lezyonları gibi nedenlerle kalça ekleminde dejenerasyon gelişebilir. Tüm bu hastalıkların kalça eklemini ileri derecede harap ettiği hastalarda kalça protezi ameliyatı yapılmaktadır. Kalça ekleminde aktif bir enfeksiyon varsa kalça protezi yapılmaz.
Tedavi Aşamaları Nelerdir?
Öncelikle kalça protezi uygulanacak hastanın protez dışı tedavi seçeneklerinden (ilaç,fizik tedavi vs.) fayda sağlamayacak aşamada olması gerekmektedir. Çekilen röntgenlerde kalça harabiyeti kolaylıkla görülür. Ameliyat kararı sonrası anestezi hazırlığı yapılır. Ameliyat öncesi vücutta herhangi bir enfeksiyon odağının varlığı dikkatlice araştırılmalı, olması durumunda tedavi edilmelidir. Ameliyat lokal olarak adlandırılan belden aşağıyı uyuşturma (spinal, epidural nestezi) veya genel anestezi ile uygulanabilir. Ameliyat süresi hastaya göre değişmekle birlikte yaklaşık 1,5 saat sürmektedir. Ameliyatın ertesi günü hasta koltuk değneği yardımıyla ayağa kaldırılmakta ve kişisel ihtiyaçlarını giderebilmektedir. Dikişler ortalama 3 hafta sonra alınır ve banyo yapmaya izin verilir.
Hastalar ameliyattan ortalama 6 hafta sonra normal günlük hayatlarına dönebilmektedirler. Ancak bazı kısıtlamalar hastaya göre değişmekle beraber 4 - 6 ay uygulanabilmektedir.
Kalça Protezinin Riskleri ve Uyarılar
Hastaların en çok merak ettiği konulardan biri; ameliyatın riskli olup olmadığı ve ameliyatın başarılı olması konusunda yüzde yüz garanti verilip verilemeyeceğidir. Her ameliyatta olduğu gibi kalça protezi ameliyatlarında da riskler mevcuttur. Günümüzde gelişen teknikler, uygulama yöntemleri, kullanılan ilaçlar, ameliyat sonrası takip yöntemleri sonucu bu riskler çok aza indirilmiştir. Ama maalesef hala çok az da olsa riskler mevcuttur ve dünyanın hiç bir merkezinde yüzde yüz garanti verilemez.
Enfeksiyon (ameliyat yerinin mikrop kapması); İyi ameliyathane koşullarında kalça protezi operasyonlarında enfeksiyon oranı % 1 in altındadır. İyi ameliyathane koşulları derken “laminar air flow ” denilen mikrop bulaşmasını engelleyen özel bir sistem bulunması, ameliyathane ekibinin enfeksiyon konusunda çok bilinçli olması, kullanılan ekipmanlarının sterilizasyonunun (mikroptan arındırılması) çok dikkatli yapılması kastedilmektedir.
Enfeksiyon olmaması için anestezi sırasında damardan antibiotik verilmektedir. Antibiotik kullanımına ameliyat sonrası da devam edilmektedir. Ayrıca kullanılan aletlerin sterilizasyonuna çok dikkat edilmektedir.
Derin ven trombozu ( toplar damarlarda kan pıhtılaşması); Bu komplikasyon %5 in altındadır. Genellikle 3. günden sonra görülme olasılığı başlar, 6-10. günlerde en fazla görülür. Ancak nadiren de olsa operasyondan aylar sonra da görülebilmektedir. Derin ven trombozlarının % 5-10 kadarında (kalça protez ameliyatı olmuş hastaların 10 binde 5-10 u ) pıhtının koparak akciğere veya beyine gitmesi sonucu hayati risk oluşabilir. Hastaların bazılarında ek risk faktörleri de vardır. Bunlar kadınlarda doğum kontrol hapları kullanılması, hastaların daha önceden derin ven trombozu geçirmiş olması, bacaklarında varis bulunması, ailevi yatkınlık olması durumlarıdır.
Derin ven trombozundan korunmak için kan sulandırıcı ilaçlar kullanılmakta, operasyon sonrası anti embolik çoraplar giydirilmektedir. Erken dönemde yatak içi egzersizlere başlanmakta ve hastaların biran önce ayağa kaldırılıp yürütülmesine önem verilmektedir. Eğer ek risk faktörleri varsa bu uygulamalar daha da uzatılmaktadır.
Teknik hatalar; Protez ameliyatları teknik olarak son derece karmaşık operasyonlardır. Bu nedenle teknik hatalara bağlı komplikasyon olasılığı her zaman ve her yerde olabilmektedir. Deneyimli cerrahlarca yapılan ameliyatlarda teknik hatalara bağlı komplikasyonların riskleri çok azalmakta ve sonuca etki eden teknik hatalar çok nadiren oluşmaktadır.
Kalça çıkması; Kalçaya takılan protezin baş kısmıyla yuva kısmının birbirinden ayrılmasıdır. Kalça protezi uygulanan hastaların 3 ay belirli hareketleri yapmaları yasaklanır. Bu hareketler kalçayı 90 derece üzerinde bükmek, bacak bacak üzerine atmak, çorap giymek, oturarak namaz kılmak, bacağı içe çevirmek gibi hareketlerdir. Bunlar yapıldığında kalça ekleminin kapsülü tam iyileşmediği ve adele dengesi tam kurulmadığı için kalça yerinden çıkabilir. Bu durumda kalçanın yerine konması için genel anestezi altında bir girişim gerekebilir.
Kalça protezinde 3 koşul optimum sağlanırsa başarı oranı çok yüksektir.
Bu 3 koşul;
1) iyi cerrahi teknik ve iyi ameliyathane koşulları,
2) kaliteli bir protez seçimi,
3) hastanın protezi konusunda bilinçli olmasından geçer.
Kalça Protezi Anestezi
Ameliyat esnasında ağrı duyulmaması için hastalara anestezi (narkoz) verilmektedir. Anestezi şekline anestezi doktoru hastanın genel durumunu ve ameliyat öncesi tetkiklerini (kan, idrar EKG, akciğer filmi, EKO gibi) değerlendirerek, hastanın da fikrini alarak karar vermektedir.
Bu iki şekilde olur; Ya genel anestezi dediğimiz şekilde olduğu gibi hasta tamamen uyutulur ya da belden yapılan bir iğne ile (epidural yada spinal anestezi) hastanın belden aşağısı uyuşturulur. Her ikisinde de hasta hiç ağrı duymaz.
Günümüzde kalça protezi ameliyatları genellikle “epidural anestezi” ile yapılmaktadır. Epidural anestezide belden tamamen ağrısız bir yöntemle kılcal bir boru yerleştirilerek buradan verilen ilaçla hastanın belden aşağısı uyuşturulmaktadır. Hasta ameliyathane ortamını görmek/hissetmek istemezse uyku ilacı ile yine narkoz verilmeden operasyon sırasınca gece uykusuna benzer biçimde uyuyabilmektedir. Epidural anesteziye uygun olmayan hastalarda genel anestezi uygulanır.
Kalça Protezi Operasyon Sonrası Ağrının Kontrolü
Epidural anestezi sırasında yerleştirilen ince kılcal borudan yapılan ilaçlarla hastanın operasyon sonrasında ağrı duymaması sağlanır. Genel anestezi sonrasında ise; kontrollü miktarda kuvvetli ağrı kesicileri hastaya damardan veren ağrı pompası dediğimiz özel aletler takılarak ağrı çekilmesi önlenir. 3.Günden itibaren hastanın ağrısı sadece ağızdan alınan ilaçlarla tamamen kontrol altına alınır.
Kalça Protezin Ömrü
Hastalarımızın en çok merak ettiği konu protezinin kaç yıl dayanacağıdır. Bu başlıca 3 faktöre bağlıdır.
Birincisi; Protez ameliyatını yapan doktorun bu konudaki deneyimleri,
İkincisi; Kullanılan protezin kalitesi ve dayanıklılığı,
Üçüncüsü; ise hastanın protezini kullanma biçimidir. 100 kilo üstü ve çok aktif bir yaşam yorucu sporlar, ağır iş koşulları, sık sık düşme, çok fazla atlayıp zıplama, aşırı osteoporoz vb gibi sebeplerle protez ömrünün azalması beklenebilir.
Sonuç olarak kalça protezi cerrahisi bugün için kalçanın biomekaniğini düzenleme de etkili bir tedavi yöntemidir. Deneyimli ellerde iyi ameliyathane koşullarında yapıldığında, kaliteli bir protez seçildiğinde ve hastanın protezi konusunda bilinçli olduğu durumlarda başarı oranı yüzde 90-95 lerdedir
Kalça Protezi Hakkında Soru Cevaplar
1.Protezin ömrü ne kadardır ?
Burada hastanın kişisel özellikleri; yaşı, cinsiyet, ağırlık ve hareket seviyesi belirleyicidir. İyi ellerde yapılması şartıyla günümüz modern cerrahi tekniği ve kalça protezleri ile kalça protez ömrü 20-25 yıla çıkmıştır.
2.Kalça protezlerinin iyi ellerde yapılması kadar baska önemli sartlar varmıdır?
Ameliyathane ve ameliyat sonrası bakım hizmetleri de çok önemlidir. Kalça protezi operasyonun en önemli komplikasyonu % 1-2 oranında enfeksiyondur.(en iyi ameliyathane şartlarında). Enfeksiyon gelişirse ek cerrahi prosedürler gerekebilir. İyi ameliyathane şartı dendiğinde enfeksiyon kontrolü çok iyi olan ameliyathaneler anlaşılmaktadır. Kalça protezi ameliyatlarında damar ve sinir yaralanması riski neredeyse yok denecek kadar azdır.
3.Kalça Protezi yapılabilme yaşı ne kadardır?
Günümüzde Total Kalça Protezi uygulamasında yaş sınırı ortadan kalkmıştır. Bununla beraber genç hastalarda imkan varsa kalça koruyucu cerrahi girişimler öncelikle değerlendirilir. Bu gibi genç hastalarda Kalça koruyucu tedaviler uygulanamıyor ise Total Kalça Protezi en iyi seçenektir.
4.Kalça protezi Ameliyatı sonrası ne zaman yürüyebilir ve günlük yaşantıya ne zaman dönülebilir?
Kalça protezi ameliyatını takiben 24 saat sonra ameliyat yerine yerleştirilen kan toplayıcı tüp çıkartılır ve bunu takiben bir yürüteç (walker) yardımıyla hastalarımız ayağa kaldırılır. Her geçen gün hastalar daha rahat yürüdüklerini hissederler.
Kalça protezi ameliyatı sonrası hastalar günlük yaşam aktivitelerine tam olarak hastadan hastaya değişmekle beraber 2 - 4 ayda dönebilmektedir.
5.Kalça protezi ameliyat sonrasi hastanede kalınacak süre ne kadardır?
Hastanede (uygulamalar farklı olmakla beraber) 5-7 gün kalınır.
6.Kalça protezi ameliyatından sonra eve dönünce sonra neler yapılması ve nelere dikkat edilmesi gerek?
Belli bir süre bazı kısıtlamalar olacaktır. Aşağıdaki formda bu kısıtlamalar görülebilir.
7.Kalça protezi ameliyat sonrası ne zaman dikisler alınır ve ne zaman fizik tedaviye baslanır?
20. gün yaranız doktorunuz tarafından görülür ve uygunsa dikişleriniz alınır. Dikiş alındıktan sonra fizik tedavi uygulanabilir.